Dünya’nın en önemli su yolu olan Süveyş Kanalı’nın büyüleyici hikayesini okumaya hazır mısınız? Süveyş Kanalı, insanoğlu tarafından yapılmış en önemli su yoludur. Dünya deniz ticaretinin en önemli geçidi olan Süveyş kanalı ilk değildir. Birlikte inceleyelim…
Süveyş Kanalı Neden Yapıldı?
Mısır’a hakim olan herkes tarih boyunca mutlaka keşke şöyle bir kanala da sahip olsaydım diye düşünmüştür. Nasıl düşünmesinler ki Dünya ticaretinin her çağda en önemli güzergahının en kritik noktalarının başındasını tutmuşsunuz, yanı başınızda Kızıldeniz var orayı geçseniz tüm bilinen Dünya’ya gemilerle ulaşabilecek durumdasınız. Elde edeceğiniz zenginliği hayal dahi edemezsiniz. O çağlarda Dünya’nın üretim merkezi bugünden pek de farklı değildi. Neredeyse ticareti yapılan tüm mallar Çin (İpek Yolu ) ve Hindistan’dan (Baharat Yolu) geliyordu.
İpek Yolu- Baharat Yolu ve Alternatif Deniz Yolları
Görselden de anlaşılacağı gibi antik çağlardan beri Dünya’nın üretimi doğuda tüketimi ise batıdadır. Doğu-batı ekseninde ki bu ticaret İpek yolu ve Baharat Yolu ile sağlanıyordu. O gün ki koşullarda bu ticaretin ne kadar maliyetli ve meşakkatli olduğunu hayal edin. Bugünlerde Çin’in modern olarak canlandırmaya çalıştığı bu ticaret,artık denizler üzerinden yapılmaktadır. Zaten bugün Dünya ticaretinin %80 den fazlası denizler üzerinden yapılıyor.
Barbaros Hayreddin Paşa’nın “Denizlere hakim olan Dünya’ya hakim olur” sözünü kitabında aynen geçiren ve bu sözü daha da geliştiren İngiliz Denizci Sir Walter Raleigh ise “Her kim denize hakim olursa ticarete de hakim olur, her kim ticarete hakim olursa dünyanın zenginliklerine ve nihayetinde dünyaya hakim olur” sözü ile İngilizlerin Dünya İmparatorluğu fikrine giden yolu açmıştır.
İlk Süveyş Kanalı ya da Firavun Yolu
Tarih boyunca her Mısır hakimi Süveyş Kanalını açmak istemiştir demiştik. Şimdi bu görüşü doğrulamak için şöyle 4000 yıl öncesine gidiyoruz. Antik Mısır’dayız. İktidarda Firavunlar var. Ticaret ve para yine çok önemli Akdeniz ticaretinden daha çok pay almak isteyen Mısır Firavun’u III.Senusret Nil Nehrine paralel bir kanal ile Kızıldeniz’e geçmeyi hayal etmiştir ve bu niyetle bir kanal inşaatına başlanmıştır. Bugün ki kazılara göre bu kanal o dönemde kullanılmıştır ancak daha sonra atıl kalmış ve kumlar ile kapanmıştır.
Pers Hakimiyeti Büyük Darius Dönemi
M.Ö 500’lü yıllardayız. Mısır’ın hakimi Pers imparatorluğu ve onun en büyük kralı Darius ve bu antik su yolunu tekrar açmak ve Mısır ile İran arasında deniz yolunu açmak istiyor. Büyük Darius bu kanalı tekrar açarak İran ile Mısır’ı deniz üzerinden birbirine bağlamıştır ve bugün de kalıntıları bize ulaşan bir kitabe dikmiştir. Kitabede yazılanlar aşağıdadır.
Makedonya ve Roma Dönemi Süveyş Kanalı
Büyük İskender’in ölümünden sonra komutanlarından Ptolemy Mısır’ı ele geçirerek burada kendini firavun ilan etmiştir ve kendi adını verdiği bir hanedanlığı başlatmıştır. Bu hanedanlık döneminde de deniz ticareti Mısır’ın önemli bir gelir kaynağı olmuş ve kapanmış olan Antik Süveyş Kanalı tekrar önem kazanmıştır. Bu dönemde tekrar açılarak kullanılmıştır. Fakat tekrar kumlar altında kalarak büyük Roma İmparatoru dönemine kadar kullanılamamışır.
Roma İmparatoru Hadrian döneminde antik kanal tekrar inşa edilmiş ve eski kanal genişletilerek kullanılmaya devam edilmiştir. Bu kanal için bazı kaynaklarda Hadrian Nehri’de denmektedir.
İslam Devleti Dönemi
Tarihi kaynaklarda İslam Devletinin uzun yıllar Mısır ve Arabistan arasında deniz yolunu kullandığını hatta Hz. Ömer döneminde de bu kanalın genişletildiği gözlemlenebilir. Ancak İslam devleti döneminde en büyük karışıklığın yaşandığı Hz. Hüseyin’in Yezid tarafından şehit edildiği ve akabinde büyük bir isyana dönüşen olaylar sırasında Mekke ve Medine’yi abluka altına almak amacıyla kapatılmış ve bir daha açılmamıştır.
Memlük ve Osmanlı Dönemi
Memlükler döneminde tekrar açılmayan kanal Osmanlı hakimiyeti ile tekrar gündeme gelmiş ve Nil Nehri üzerinde ki eski kanal yerine doğrudan Akdeniz ile Kızıldeniz’i bağlayan bir kanal projelendirilmiştir. Sadrazam Sokullu Mehmet Paşa tarafından üzerinde çok ciddi çalışmalar yapılmış olsa da onun Şehit edilmesinden sonra proje rafa kaldırılmış ve bozulan Osmanlı ekonomisi nedeniyle, Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa dönemine kadar bir daha gündeme gelmemiştir. Mehmet Ali Paşa döneminde bu kanalın açılması düşülmüşse de İngiltere ve Fransa’nın işgaline sebep olacağı düşüncesi ile açılamamıştır.
Fransa ve Napolyon Dönemi
İngiltere ve Fransa işgali endişesi ile inşa edilemeyen Süveyş Kanalı işgali önleyememiş ve Fransız orduları 1798 yılında Mısır’ı işgal etmiştir. Doğu ticaret yollarının yönetilmesi konusunda Fransız-İngiliz rekabetinin en yoğun yaşandığı bu dönemde olan yine Mısır’a olmuş ve Mısır yönetimi Fransa’ya geçmiştir. Doğunun hakimi olmak isteyen Napolyon’un ise ilk icraati tabi ki bu kanalın açılması olmuştur. Ancak kanalın yapılmasını erteleyen şey bu sefer hatalı ölçümler olmuştur. Napolyon’un görevlendirdiği mühendisler Kızıldeniz’in Akdeniz’den 10 metre daha yüksek olduğunu söyledikleri için kanal inşası bir süre daha ertelenmiştir. Zaten Fransa’nın yoluna taş koyma ihtimali İngilizleri rahatsız ettiği için Osmanlı Devletine destek olan İngiltere’nin de yardımıyla Fransa 1802 yılında Mısır’ı terk etmek zorunda kalmıştır.
Süveyş Kanalı’nın İnşa Edilmesi
Binlerce yıl süren hayal nihayet gerçek oluyor. Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa’nın oğlu Vali Said Paşa yine Fransız şirketine ama bu sefer Osmanlı Devleti adına kanalın inşasına başlamıştır. Bu vizyoner genç vali genç yaşta ölmesine rağmen kanal inşası devam etmiş ve 1869 yılında tamamlanmıştır.
