Maddeye Bağlı Bozukluklar Nedir? Madde kelimesi tıbbi endikasyonu dışında kullanılan ilaçları ve bir çok kimyasal maddeyi tanımlamak için kullanılmaktadır. Sigara, alkol, esrar, kokain, kafein, opioidler, halüsinojenler (LSD, esctasy), inhalanlar (benzen, toluen), sedatif hipnotikler ve diğer bir çok psikoaktif maddeler bu isim altında yer almaktadır.
İçindekiler
Maddeye Bağlı Bozuklar Nedir?
Maddeye Bağlı Bozukluklar Nedir? Madde kelimesi tıbbi endikasyonu dışında kullanılan ilaçları ve bir çok kimyasal maddeyi tanımlamak için kullanılmaktadır. Sigara, alkol, esrar, kokain, kafein, opioidler, halüsinojenler (LSD, esctasy), inhalanlar (benzen, toluen), sedatif hipnotikler ve diğer bir çok psikoaktif maddeler bu isim altında yer almaktadır. Maddeler zihinsel ve davranışsal aktiviteleri etkileyerek nöropsikiyatrik belirtilere, böylece psikiyatrik bozukluklara neden olmaktadırlar.
Maddeye Bağlı Bozukluklar Yaygınlık
Maddeye Bağlı Bozukluklar Nedir? Türkiye’de madde kullanımının yaygınlığı konusunda yapılmış geniş kapsamlı çalışmalar yoktur. ABD’de nüfusun yaklaşık %37’sinin yaşamlarında bir ya da daha çok kez madde kullandığı, 18 yaşın üzerindeki nüfusun %16.7’sinin ise madde kullanımı ile ilgili sorunları olduğu bilinmektedir.
Madde kötüye kullanımı ve bağımlılığı ileri yaşlara göre genç yaşlarda, kadınlara göre erkeklerde, çalışanlara göre işsizlerde, yüksek eğitimlilere göre düşük eğitim düzeyinde olanlarda daha yaygın görülmektedir. Ayrıca başka bir ruhsal bozukluğu bulunanlarda; özellikle antisosyal kişilik bozukluğu olanlarda normal populasyona göre daha fazla rapor edilmektedir.
Maddeye Bağlı Bozukluk Faktöreler
Maddeye Bağlı Bozukluklar Nedir?
Psikodinamik faktörler:
Madde kullanımı homoseksüel impulslara karşı bir savunma veya oral regresyonun göstergesi olarak görülmüştür. Günümüzde ise depresyonun ve bozuk ego fonksiyonlarının bir yansıması olarak kabul edilmektedir.
Genetik:
Evlatlıklar, kardeşler ve ikizler ile yapılan çalışmalarda, özellikle alkol kullanım bozukluğunun, genetik bir bileşeni olduğu şeklinde ip uçları elde edilmiştir.
Reseptör ve reseptör sistemleri:
Bu hipoteze göre, bir maddenin uzun süreli kullanımı, hemoestazın devamını sağlamak için bu maddeyi gerektirecek şekilde, beyindeki reseptör sistemlerini değiştirmekte ve tolerans gelişimine neden olmaktadır. Bu yolla bağımlılık oluşmaktadır.
Yolaklar ve nörotransmitterler:
Madde kullanımı olasılıkla nörotransmitterler aracılığıyla ödül duyumuna (sensation of reward) neden olur. Madde kullanım bozukluğunda olaya karışan nörotransmitterler opioid, katekolamin ve GABA sistemleridir.
Maddeye Bağlı Tanı Ölçütleri
Maddeye Bağlı Bozukluklar Nedir? (12 aylık bir dönem içinde ortaya çıkan aşağıdaki belirtilerden en az üçünün olması ve klinik olarak bozulmaya yol açması)
- Tolerans Yoksunluk
- Amaçlanandan daha çok veya uzun süre madde kullanma
- Başarısız bırakma/ azaltma çabaları
- Madde bulmak, kullanmak, etkilerinden kurtulmak için çok zaman harcama
- Toplumsal, mesleki, sosyal eylemlerde azalma
- Psikolojik ve fiziksel sorunlara rağmen madde kullanma
Madde Kötüye Kullanımı Tanı Ölçütleri
Maddeye Bağlı Bozukluklar Nedir? (12 aylık bir dönem içinde ortaya çıkan aşağıdaki belirtilerden en az birinin olması ve klinik olarak bozulmaya yol açan madde kullanımı)
- Sorumlulukları alamama ile sonuçlanan yineleyici madde kullanımı
- Fiziksel tehlikeli durumlarda yineleyici madde kullanımı
- Madde kullanımı ile ilişkili yineleyici yasal sorunlar
- Madde kullanımı ile ilişkili yineleyici toplumsal ya da kişiler arası sorunlar
(Bu belirtiler bağımlılığın ölçütlerini karşılamamalı)
Maddeye Bağlı Bozukluklar Tedavi
Maddeye Bağlı Bozukluklar Nedir? Tedavi yaklaşımları maddelere, madde kullanım modellerine, psikososyal destek sistemlerine ve hastaların kişisel özelliklerine göre değişir. Tedavide iki temel hedef vardır. İlk hedef maddeden sakınmadır. İkinci hedef ise hastanın fiziksel, psikiyatrik ve psikososyal iyilik halinin sağlanmasıdır. Tedavide hem psikoterapi hem de farmakoterapiden yararlanılır. Başlangıçtaki detoksifikasyon döneminden sonra uzun süreli bir rehabilitasyon dönemine ihtiyaç vardır. Tedavi boyunca bireysel, aile ve grup terapileri yararlı olabilir.
Başlıca Maddeler Ve Genel Özellikleri
Maddeye Bağlı Bozukluklar Nedir?
Psikolojik bağımlılık yapan, fizyolojik bağımlılık yapmayan maddeler;
Esrar
Kannabis, marihuana, haşhiş olarak da bilinir. Başlıca etken maddesi ∆-9-tetrahydrocannabinol (THC)’dur. Genelde sigara şeklinde kullanılır. İntoksikasyon: Öfori, disfori, anksiyete,i şüphecilik, zaman algısında bozulma, yargılama bozukluğu izlenir. Ayrıca gözde kanlanma, ağız kuruluğu, taşikardi, hipoterni gibi fiziksel bulgular olabilir.
Halüsinojenler
LSD (Lysergic acid diethylamide), psilocybin, mescaline, harmine ve türetilmiş amfetaminler (MDMA, MDEA, MMDA….) bu gruptandır. Yenerek, emilerek veya sigara şeklinde kullanılırlar. Sempatomimetik olarak etki gösterir ve hipertansiyon, taşikardi, pupilla genişlemesine neden olurlar. Ruhsal olarak algı bozukluklarına neden olurlar. İntoksikasyon: Tetikte olma ve uyumsuz davranış değişiklikleri gözlenir. Algı bozuklukları, paranoid düşünce, depersonalizasyon görülebilir. Fiziksel bulgu olarak pupilla genişlemesi, hipertansiyon, terleme, tremor izlenir. Panik reaksiyonları (bad trip) sıktır. Tedavide destekleyici yaklaşım gerekir. Semptomatik olarak benzodiazepin veya antipsikotikler kullanılabilir.
İnhalanlar
Yapıştırıcılar, benzen, toluen, tiner, vernik, aerosoller bu gruptandır. İntoksikasyonda öfori, anlaşılmaz konuşma, ataksi, halüsinasyonlar, diğer psikotik belirtiler, nefeste koku, taşikardi ortaya çıkar. Uzun süre kullanımı sonucunda ventriküler fibrilasyon, beyin, karaciğer ve böbrek hasarı oluşabilir.
Fizyolojik Bağımlılık Yapan Maddeler
Maddeye Bağlı Bozukluklar Nedir?
Alkol
Kokain
Kok, blow, cane, freebase olarak bilinir. İnhalasyon yoluyla, sigara veya enjeksiyon tarzında kullanılabilir. İntoksikasyon: Huzursuzluk, ajitasyon, aşırı konuşkanlık, paranoid düşünce, saldırganlık olabilir. Fiziksel belirti olarak taşikardi, hipertansiyon, pupilla dilatasyonu olabilir. Kokain kardiyak komplikasyonlar ve deliryumla ani ölüme neden olabilir. Tedavi semptomatiktir. Tespit etme, benzodiazepin, antipsikotikler, beta blokerler uygulanabilir. Yoksunluk: Kokain açlığı belirgindir. Yorgunluk, suçluluk, anksiyete, depresyon görülebilir ve birkaç günde pik yapar.
Opioidler
Opium, morfin, diasetil morfin (eroin, smack, horse), metadon, kodein, oxycodone (percadon, percocet), meperidin, pentozasin vs. türevleri vardır. Droga bağlı olarak sigara gibi oral, İV. ve SC. veya nazal kullanım yolları vardır. İntoksikasyon: MSS depresyonu, solunum depresyonu, bulantı, kusma, anlaşılmaz konuşma, hipotansiyon, bradikardi, pupillerde daralma, öfori, bazen sakinlik görülebilir. Aşırı doz alımında nokta pupiller, solunum ve MSS depresyonu görülür.
Tedavi: Yaşamsal işlevler desteklenir. Opioid antagonisti; naloxane (ülkemizde yok) uygulanır. Tedavi metadonla sürdürülür.
Yoksunluk: Klinik belirtiler gribe benzer. Anksiyete, göz yaşatması, burun akıntısı, esneme, terleme, insomnia, sıcak-soğuk basması, kramp, kas ağrıları, pupilla genişlemesi, tremor, bulantı-kusma izlenir. Tedavide nesnel belirtiler varsa metadon tedavisi uygulanır.
Nikotin
Tütün içilmesi veya çiğnenmesi yoluyla alınır. Nikotin bağımlılığı hızlı gelişir. Tedavisinde tiksindirme tedavisi, nikotin nasal sprey ve sakızları, transdermal nikotin uygulamalarını içerir. Nikotin yoksunluğu, nikotin isteği, irriabilite, öfke, anksiyete, yoğunlaşma güçlüğü, bradikardi, iştah artışı ile belirlidir. Yoksunluk sendromu birkaç hafta sürebilir.
Sedatif, hipnotik, anksiyolitikler
Bu grupta benzodiazepinler, barbitüratlar, benzer etkili (meprobamat, metakualon, glutethimide, kloral hidrat gibi ilaçlar vardır. Temel özellikleri aşırı dozda MSS ve solunum depresyonu yapmalarıdır. Genellikle bağımlılık birkaç ay her gün ilaç alımından sonra gelişir.
Yoksunluk: Yaşamı tehdit edebilir. Bütün sedatif hipnotik, anksiyolitikler birbiri ve alkolle çapraz toleransa sahiptir.
Uyarıcılar
Bu grupta amfetamin (amfetamin, dekstroamfetamin, metamfetamin=ice, metifenidat, pemolin) ve amfetamin benzeri (efedrin, fenilpropanolamin, khat, metcathinone=crank) maddeler vardır.
